Wysłane przez operator w
W 1925 roku Polskie Radio nadało pierwsze słuchowisko – transmitowano na żywo specjalnie dla radia opracowaną Warszawiankę Stanisława Wyspiańskiego. Już wtedy, ponad 90 lat temu, zdawano sobie sprawę z odrębności stylistycznej świata kreowanego poprzez dźwiękowe medium. I dosyć szybko pojawiła się nowa forma twórczości dramatycznej – słuchowisko, a zjawisku zaistniałemu za jego sprawą nadano nazwę „teatru wyobraźni”.
Rozmaitość audycji określanych mianem „słuchowisko” łączy jedno – chęć uczynienia z nich spektaklu radiowego (o różnej dominancie – czy to poetyckiej, czy – prozatorskiej). A więc dzieła o określonej, rygorystycznej - de facto - konstrukcji, które niejako naśladować ma spektakl teatralny.
Zadaniem autora podejmującego niniejszy temat będzie więc próba opisania sposobów tworzenia świata przestawionego spektaklu radiowego - specyficznej przestrzeni dźwiękowej, opartej przede wszystkim na słowie, na jego foniczności.
Problemy do poruszenia w rozprawce:
1) słuchowisko i jego rodzaje (typy):
a) słuchowisko oryginalne - radiowość formy pisanej
b) adaptacja radiowa tekstów dramatycznych, prozatorskich i poetyckich; cechy szczególne – m.in. jej wyjątkowość, „wartości naddane” tekstowi adaptowanemu
2) formy narracyjno-dialogowe – ich rodzaje i wzajemne relacje:
a) dialog sytuacyjny
b) dialog wewnętrzny
c) dialog dyskursywny
d) dialog rozproszony, czyli - antydialog
3) typy narracji – i ich wzajemne relacje:
a) narracja autonomiczna (monolog – wygłaszany oraz wewnętrzny)
b) monodram radiowy
c) narracje dialogowe (polifoniczność form):
- narracja obiektywna (autorytarna)
- narracja udramatyzowana
- narracja liryczna, skrajnie subiektywna; strumień świadomości
4) „dźwiękowość” słowa – akustyczność tekstu – metafora dżwiękowa
5) znak radiowy – gest foniczny
Bibliografia:
J. Anusiewicz, A. Dąbrowska, M. Fleischer, Językowy obraz świata i kultura. Projekt koncepcji badawczej, „Język a Kultura” t. 13, 2000
M. Bachtin, Problem gatunków mowy, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986
J. Bachura, Audialny gatunek „sztuki słowa”. O scenariuszach radiowego teatru, „Media-Kultura_Społeczeństwo” nr 3/2008
J. Bachura, Klasyczne wartości w dobie ponowoczesności na przykładzie radiowej sztuki słowa. O nioepweności życia we współczesnych czasach, „Media-Kultura_Społeczeństwo” nr 4/2009
J. Bachura, Odsłony wyobraźni. Współczesne słuchowisko radiowe, Toruń 2012
J. Bachura, Język adaptacji radiowych w: Język, wartości a zachowania społeczne, red. J. Bujak-Lechowicz, Piotrków Trybunalski 2009
J. Bachura, Semiotyczno-audialne znaki radiowe a rzeczywistość przedstawiona w wybranych słuchowiskach radiowych (motyw lasu), „Acta Universitatis Lodziensis” nr 12/2009
J. Bachura, A. Pawlik, Wtórna wizualność sztuki radiowej na przykładzie wybranych słuchowisk dramatycznych w: Kolor w kulturze, red. Z. Mocarska-Tycowa, J. Bielska-Krawczyk, Toruń 2010
M. Baranowska, Radio jako osoba dramatu, „Pamiętnik Teatralny” z. 3-4/1973
S. Bardijewska, Z problemów radiowej adaptacji prozy, „Pamiętnik Teatralny” z. 3-4/1973
S. Bardijewska, Muza bez legendy. Szkice o dramaturgii radiowej, Warszawa 1978
S. Bardijewska, Nagie słowo. Rzecz o słuchowisku, Warszawa 2001
J. Baudrillard, Słowa klucze, przeł. S. Królak, Warszawa 2008
Biblia dziennikarstwa, red. A. Skworz, A. Niziołek, Kraków 2010 (m.in. M. Drygas, Wyzwolić wyobraźnię)
P. Czapliński, Słowo i głos w: Literatura ustna, wybór, wstęp…. P. Czapliński, Gdańsk 2010
R. Imison, Trzy głosy o dramaturgii radiowej, „Dialog” nr 2/1966
M. Kaziów, O dziele radiowym. Z zagadnień estetyki oryginalnego słuchowiska, Wrocław 1973
K. Klimczak, Dźwięk jako tożsamość reportażu audialnego w: Językowo-kulturowy obraz tożsamości, red. J. Bujak-Lechowicz, Piotrków Trybunalski 2010
M. Kominek, Fonografia artystyczna w: Nowe media w komunikacji społecznej XX wieku. Antologia, red. nauk. A. Hopfinger, Warszawa 2005
J. Kopciński, Rejestracje i rytuały. O „Lalku” Z. Herberta w: Poznawanie Herberta 2, wybór i wstęp A. Franaszek, Kraków 2000
A. Krajewska, Milczenie w dramacie w: Problemy teorii dramatu i teatru, red. J. Degler, t. 1, Wrocław 2003
J. Limon, Trzy teatry, Gdańsk 2003 (rozdz. Patrzenie uszami)
J. Limon, Piąty wymiar teatru, Gdańsk 2006
J. Łotman, Struktura tekstu artystycznego, przeł. A. Tanalska, Warszawa 1984 (rozdz. Sztuka jako język)
J. Mayen, O stylistyce utworów mówionych, Warszawa 1972
J. Mayen, Radio a literatura, Warszawa 1965
Z. Nardelli, Sztuka autonomiczna. Zapiski reżysera, „Pamiętnik Teatralny” z. 3-4/1973
A. Pawlik [Mucha], Pułapki adaptacji radiowej. Kilka uwag o dziele audialnym „Ciotka Julia i skryba” według powieści Mario Vargasa Llosy, „Media-Kultura_Społeczeństwo” nr 1/2009
A. Pawlik [Mucha], Słuchowi\ska oryginalne jako rodzaj adaptacji – o „Drugim pokoju” Zbigniewa Herberta w: Rodzina w języku i kulturze, red. J. Bujak – Lechowicz, Piotrków Trybunalski 2010
A, Pawlik, O instancji odbiorczej w adaptacji słuchowiskowej na wybranych przykładach w:
Styl – dyskurs – media, red. B. Bogołębska, M. Worsowicz, Łódź 2010
E. Pleszkun-Olejniczakowa, "Muzy rzadko się do radia przyznają": szkice o słuchowiskach i reportażach radiowych, Łódź 2012
E. Pleszkun-Olejniczakowa, Herbertowska „Jaskinia filozofów” oraz „Bo Ty jesteś ze mna” Ireny Piłatowskiej jako audialne dzieła Pogranicza w: Pogranicza. Materiały z konferencji 8-10 maja 2006, red. D. Kowalska, Łódź 2007
E. Pleszkun-Olejniczakowa, Intencje interpretacyjne wpisywane w słuchowiska w: Regulacyjna funkcja tekstów, red. K. Michalewski, Łódź 2000
E. Pleszkun-Olejniczakowa, O funkcjonowaniu tekstu literackiego w radiu w: Tekst w mediach, red. K. Michalewski, Łódź 2008
E. Pleszkun-Olejniczakowa, J. Bachura, A. Pawlik, Dwa teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Toruń 2011; m.in. art. A. Pawlik, Struktura narracyjna w słuchowisku adaptacyjnym. (Na materiale „Ostatniej taśmy Krappa” według Samuela Becketta) oraz E. Pleszkun-Olejniczakowej, „Pan cogito biada nad małością”… słów, czyli o kilku słuchowiskach Zbigniewa Herberta.
E. Pleszkun-Olejniczakowa, M. Delida, Tuwim przesłuchiwany. O dwu słuchowiskach autora „Kwiatów polskich” w: Julian Tuwim. Biografia, twórczość, recepcja, red. K. Ratajska, T. Cieślak, Łódź 2007
E. W. Rothenbuhler, Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej, przekł. i red. J, Barański, Kraków 2003
Słownik literatury polskiej XX wieku, Wrocław 1993 – hasło Radiowe i telewizyjne formy literackie
Styl i kompozycja. Konferencje teoretycznoliterackie w Toruniu i Ustroniu, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1965
W. Szkłowski, [Wskrzeszenie słowa] w: Rosyjska szkoła stylistyki, red. M. R. Mayenowa i Z. Saloni, Warszawa 1970
W. Szkłowski, Sztuka jako chwyt w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia; t. 2, część 3, wybór, wstęp, komentarze S. Skwarczyńska, Kraków 1986
J. Tardieu, O znakach radiowych w: Z zagadnień semiotyk sztuk masowych, Wrocław 1978
J. Tuszewski, Paradoks o słowie i dźwięku. Rozważania o sztuce radiowej, Toruń 2002