Wysłane przez kg_sekretarz w
Uczeń opracowujący temat powinien wybrać dwa utwory literackie przynależne do określonego gatunku literackiego, ale pochodzące z dwu różnych epok. Analiza obu tekstów powinna zmierzać do wyodrębnienia ich cech gatunkowych, a także wskazywać, co w owych realizacjach gatunku jest stałe, a co się zmieniło oraz jaki stosunek do realizacji norm (zasad) gatunkowych ujawniają analizowane utwory.
Omawiając wybrany gatunek, należy zwrócić uwagę na jego cechy strukturalne i funkcje, jak również na jego pochodzenie, występowanie w różnych okresach literackich oraz na jego miejsce w systemie gatunków w danym momencie historycznym (zob. poniższy zestaw zagadnień). Szczególną uwagę należy zwrócić na związki gatunków z całokształtem zjawisk kulturowych, dążąc do ukazania roli danego gatunku jako nośnika treści światopoglądowych oraz wartości estetycznych charakteryzujących twórczość literacką danej epoki. W analizach mogą zostać uwzględnione ewentualne związki charakteryzowanego wzorca gatunkowego z innymi formami wypowiedzi z całego obszaru zróżnicowanych funkcjonalnie form dyskursu oraz powiązania tego gatunku ze stylami funkcjonalnymi wyróżnianymi w obrębie różnych dziedzin komunikacji.
Analizy poszczególnych utworów reprezentujących dany gatunek warto wzbogacić przykładami innych utworów stanowiących najwybitniejsze i najbardziej reprezentatywne realizacje danego gatunku w omawianych okresach literackich.
Kwestie do rozważenia:
– Problem klasyfikacji gatunków literackich w ramach podziałów rodzajowych (Arystoteles) a ujęcie typologiczne.
– Gatunki literackie a koncepcja gatunków mowy Michaiła Bachtina, uwzględniająca cały obszar komunikacji językowej i używanych tam form wypowiedzi.
– Miejsce danego gatunku literackiego w hierarchii gatunków reprezentatywnych dla danej epoki. Z czego to wynika i o czym świadczy?
– Jakie jest pochodzenie danego gatunku: czy do jego powstania lub do jego aktualnego ukształtowania przyczyniła się zależność tego gatunku od którejś z innych odmian gatunkowych dyskursu (np. od form wypowiedzi mowy potocznej, folkloru, publicystyki, dyskursu naukowego, filozoficznego, religijnego itp.); czy swą obecność w literaturze polskiej zawdzięcza on przeniesieniu na grunt rodzimy (w jaki sposób – dzięki przekładom czy w efekcie innych działań?) wzorców gatunkowych zapożyczonych z innej kultury w ramach procesu migracji gatunków w kontaktach międzykulturowych?
– Jakie ewentualne wypowiedzi programowe czy manifesty artystyczne mogły oddziaływać na wprowadzenie danego gatunku do literatury lub spowodować jego określone przekształcenia podyktowane dążeniem do przystosowania go do określonej funkcji ideowej czy artystycznej?
– Jaka wizja świata i międzyludzkich relacji wpisana jest w normy danego gatunku? Relacje nadawczo-odbiorcze w określonym gatunku jako element jego poetyki.
– Jaką funkcję spełnia dany gatunek w ramach określonej epoki czy kierunku artystycznego? Na jakie przemiany kulturowe wskazuje jego wprowadzenie w obieg literacki lub jego częste wykorzystywanie?
Bibliografia (wybór najważniejszych prac)
Opracowania ogólne uwzględniające zagadnienia z zakresu genologii literaturoznawczej
i lingwistycznej:
Słownik pojęć i tekstów kultury. Terytoria słowa, red. E. Szczęsna, Warszawa 2002
Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gazda, Warszawa 2012.
Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Warszawa 1976.
E. Dąbrowska, Styl artystyczny: 10. Style rodzajowe, gatunkowe, typologia tekstów, w: Przewodnik po stylistyce polskiej, red. S. Gajda, Opole 1995, s. 255-262 (zwłaszcza s. 261-262).
T. Dobrzyńska, Międzystylowe pożyczki gatunkowe jako źródło odnowy poetyki w czasach przełomów, w: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. II: Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004, s. 53-61.
S. Gajda, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001, s. 255-268.
T. Michałowska, Rodzaje czy rodzaj? Problemy taksonomii literackiej, w: Mediaewalia i inne, Warszawa 1998.
B. Witosz, Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Katowice 2005.
Kompendia historycznoliterackie:
(zob. m.in. artykuły hasłowe poświęcone poszczególnym gatunkom oraz dołączone do nich noty bibliograficzne odsyłające do opracowań monograficznych)
Słownik literatury polskiego oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1991 (lub inne wydania).
Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, Wrocław 1992.
Słownik literatury staropolskiej, red. T. Michałowska, Wrocław 1990.
Wybrane opracowania z zakresu poetyki i genologii:
Arystoteles, Poetyka, przeł. i oprac. Henryk Podbielski, Wrocław 1989.
T. Michałowska, Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974.
Wybrany traktat poetycki lub podręcznik nauki o literaturze – omawiający gatunki literackie używane w danym okresie historycznoliterackim, zarazem zaś reprezentatywny dla epoki, z której pochodzi utwór analizowany przez ucznia (zob. opracowania przywoływane w słownikach literatury poszczególnych epok).
Monografie poświęcone poszczególnym gatunkom (zawierające też ogólne rozważania na temat różnych zagadnień genologiczmych ) – m.in.:
J. Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991.
P. Bohuszewicz, Od „romansu” do powieści. Studia o polskiej literaturze narracyjnej (druga połowa XVII wieku – pierwsza połowa XIX wieku, Toruń 2016.
M. Głowiński, Gry powieściowe. Szkice z teorii i historii form narracyjnych, Warszawa 1973).
M. Głowiński, Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej, Wrocław 1969.
T. Kostkiewiczowa, Oda w poezji polskiej. Dzieje gatunku, Wrocław 1996;
H. Markiewicz, Polskie teorie powieści: od początków do schyłku XX wieku, Warszawa 1998.
I. Opacki, Cz. Zgorzelski, Ballada, Wrocław 1970.
W. Sadowski, Litania i poezja. Na materiale literatury polskiej od XI do XXI wieku, Warszawa 2011.
B. Śniecikowska, Haiku po polsku. Genologia w perspektywie transkulturowej, Toruń 2016.
„Zagadnienia Rodzajów Literackich” – rocznik, następnie półrocznik (wybrane artykuły dostępne on line na stronach Łódzkiego Towarzystwa Naukowego).