Wysłane przez kg_sekretarz w
Już u początków kultury śródziemnomorskiej literatura i muzyka wchodziły we wzajemne relacje. Dramat starożytny, poezja grecka i hebrajska, później zaś chorał gregoriański, twórczość trubadurów i truwerów, bogata teoria i praktyka retoryki muzycznej znakomicie pokazują współdziałanie słowa i dźwięku, a utwory takich autorów jak Hildegarda z Bingen – kompozytorka i pisarka – dostarczają pierwszych przykładów ukazujących, jak wiedza z zakresu literatury i muzyki oraz talent do ich tworzenia mogą połączyć się w dziele jednego twórcy.
Jednak dopiero w pierwszej połowie XIX wieku, w okresie romantyzmu, literatura i muzyka zaczęły być nazywane „sztukami siostrzanymi”, a idea correspondance des arts (korespondencji sztuk) stała się jedną z najważniejszych idei. Teoretycy i krytycy postulowali przekraczanie granic poszczególnych sztuk, zwłaszcza „umuzycznianie literatury”, zaś poeci nierzadko grywali na instrumentach muzycznych, komponowali i celebrowali muzyczne koncerty, opisując później swoje doznawanie muzyki w dziełach literackich. O niektórych poetach romantycznych - jak o Juliuszu Słowackim - mówiono, że są „subtelnymi muzykami w poezji”.
Do idei romantycznych związanych z obecnością muzyki w dziele literackim nawiązał modernizm, są one nadal żywe także w literaturze dwudziestego wieku.
* * *
Uczeń decydujący się na realizację tego tematu może skupić się na jednym autorze i jego twórczości bądź przyjąć perspektywę komparatystyczną i rozważyć wybrane wątki literacko-muzyczne w dziełach różnych pisarzy.
Zachęcamy do rozważenia następujących zagadnień:
1. Znaczenie muzyki w biografii wybranych pisarzy XX wieku: jak doświadczają muzyki pisarze XX wieku? jak wiedza i wrażliwość muzyczna oddziałują na postrzeganie rzeczywistości nieliterackiej i literackiej? czy zainteresowania muzyką pisarza-melomana mają wpływ na jego twórczość literacką? czy tzw. „artysta dwurodny” – pisarz-muzyk, pisarz-kompozytor – jest szczególnie predysponowany do tego, by „umuzyczniać” swoje dzieło literackie?.
2. Muzyka w literaturze XX wieku: w jaki sposób muzyka jest tematyzowana w dziele literackim? jak pisarze opisują muzykę, jak jest obecna w literackich narracjach? jak metaforyka muzyczna, nazwy instrumentów muzycznych, przywołania nazwisk kompozytorów, tytułów dzieł muzycznych wpływają na proces rozumienia i interpretacji dzieła literackiego?.
3. „Muzyczność” literatury XX wieku: czy możliwe jest przekraczanie granic poszczególnych sztuk? jak rozumieć pojęcie „korespondencja sztuk” a jak „synteza sztuk”? czy da się przetransponować lub przetłumaczyć dzieło muzyczne na język dzieła literackiego? czym są „śpiewność”, „rytmiczność”, „melodyjność” literatury? czy można za pomocą środków literackich oddać strukturę form i gatunków muzycznych – na przykład fugi, sonaty, symfonii?.
4. Literacko-muzyczne gatunki synkretyczne: pieśń, piosenka, opera: co charakteryzuje tekst przeznaczony do śpiewania? w jaki sposób literatura i muzyka współdziałają ze sobą w gatunkach słowno-muzycznych? jak relacje słowa i dźwięku wpływają na rozumienie dzieła literackiego – wyśpiewanego bądź przedstawionego z akompaniamentem muzycznym? czym jest kontrafaktura, jakie niesie ze sobą konsekwencje interpretacyjne?
Bibliografia podmiotowa (wybór)
S. Barańczak, Chirurgiczna precyzja. Elegie i piosenki z lat 1995-1997, Kraków 1998.
S. Barańczak, Podróż zimowa. Wiersze do muzyki Franza Schuberta, Poznań 1994.
W. Berent, Próchno, oprac. J. Paszek, Wrocław 1979.
W. Berent, Żywe kamienie, oprac. M. Popiel, Warszawa 1992.
M. Białoszewski, Utwory zebrane, t. 1-14, Warszawa 1987-2017.
J. Czechowicz, Pisma zebrane, t. 1-2: Wiersze i poematy, oprac. J. Fert, Lublin 2012.
K. I. Gałczyński, Dzieła zebrane, t. 1: Poezje, wybór i oprac. K. Gałczyńska, wstęp K. Jeleński, Warszawa 2002.
J. Iwaszkiewicz, Dziedzictwo Chopina i szkice muzyczne, wybór, oprac. tekstu i posłowie R. Romaniuk, Warszawa 2010.
J. Iwaszkiewicz, Muzyka wieczorem, Warszawa 1980.
J. Iwaszkiewicz, Opowiadania muzyczne, Warszawa 1971.
J. Iwaszkiewicz, Śpiewnik włoski. Wiersze, wyd. II, Warszawa 1978.
J. Iwaszkiewicz, Wiersze, t. I, Warszawa 1977.
S. Kisielewski, Dzienniki, posłowie K. Kisielewska-Sławińska, J. Kisielewski, Warszawa 2001.
S. Kisielewski, Muzyka i mózg. Eseje, Kraków 1974.
S. Kisielewski, Pisma i felietony muzyczne, t. I, wstęp M. Gąsiorowska, Warszawa 2012; t. II, wstęp A. Wiatr, Warszawa 2012.
T. Mann, Doktor Faustus. Żywot niemieckiego kompozytora Adriana Leverkühna, opowiedziany przez jego przyjaciela, przeł. M. Kurecka i W. Wirpsza, wyd. 2, Warszawa 1962 lub: T. Mann, Doktor Faustus, przeł. M. Kurecka i W. Wirpsza, wstęp H. Orłowski, oprac. H. Orłowski, I. Sellmer, Wrocław 2018, BN II, nr 262.
M. Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. I-V, przeł. T. Żeleński (Boy), wyd. drugie, Warszawa 1965; t. VI-VII, przeł. M. Żurowski, Warszawa 2000-2001.
A. Wat, Pisma zebrane, t. 1: Poezje, t. II: Mój wiek, oprac. A. Micińska, J. Zieliński, posłowiem opatrzył J. Zieliński, konsultacja edytorska A. Kowalczykowa, Warszawa 1997.
A. Wat, Ucieczka Lotha, wstęp, oprac. tekstu i przypisy W. Bolecki, posłowie T. Venclova, Warszawa 1996.
S. I. Witkiewicz, Dzieła zebrane, red. A. Micińska, J. Degler, L. Sokół, t. 1: 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta, wstęp i oprac. A. Micińska, posł. J. Degler, Warszawa 2013.
S. I. Witkiewicz, Dzieła wybrane, t. V: Dramaty, oprac. K. Puzyna, Warszawa 1985.
S. I. Witkiewicz, O dualizmie, [w:] idem, Pisma filozoficzne i estetyczne. O idealizmie i realizmie. Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia i inne prace filozoficzne, zebrał, opracował i przypisami opatrzył B. Michalski, Warszawa 1977
S. Wyspiański, Dramaty o powstaniu listopadowym, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1967.
S. Wyspiański, Dzieła zebrane, red. L. Płoszewski i in., t. I, Kraków 1964.
Opracowania (wybór)
T. Bocheński, Kompozycje muzyczne Witkacego, „Teksty Drugie” 2000, nr 4, s. 159-166.
U. Ciołek-Latek, Muzyka w „Dziennikach” Stefana Kisielewskiego, „Folia Litteraria Polonica” 2012, z. 2, s. 182-193.
A. Hejmej, Muzyczność dzieła literackiego, wyd. II poprawione, Wrocław 2002.
A. Hejmej, Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej, Kraków 2008.
R. Ingarden, Graniczny przypadek dzieła literackiego, [w:] idem, Szkice z filozofii literatury, t. 1, Łódź 1947.
P. Kierzek, Muzyka w twórczości Wacława Berenta, „Pamiętnik Literacki” 2006, z. 1, s. 7-41.
P. Kierzek, Muzyka w „Żywych kamieniach” Wacława Berenta, Kraków 2006.
Muzyka w literaturze. Antologia polskich studiów powojennych, red. A. Hejmej, Kraków 2002. [tu m.in. A. Barańczak, Poetycka „muzykologia”; Cz. Zgorzelski, Elementy „muzyczności” w poezji lirycznej, M. Głowiński, Literackość muzyki - muzyczność literatury; tenże, Muzyka w powieści; J. Opalski, O sposobach istnienia utworu muzycznego w dziele literackim; A. Matracka-Kościelny, Komponowanie słowem i dźwiękiem w twórczości Jarosława Iwaszkiewicza; K. Górski, Muzyka w opisie literackim; A. Hejmej, Słuchać i czytać: dwa źródła jednej strategii interpretacyjnej („Podróż zimowa” Stanisława Barańczaka)]
T. Makowiecki, Muzyka w twórczości Wyspiańskiego, Toruń 1955.
G. Piotrowski, Fortepian ze Sławska. Muzyka w prozie fabularnej Jarosława Iwaszkiewicza, Toruń 2010.
Pogranicza i korespondencje sztuk, red. T. Cieślikowska, J. Sławiński, Wrocław 1980.
A. Poprawa, Motywy muzyczne w pisarstwie Mirona Białoszewskiego, „Teksty Drugie” 2004, nr 3, s. 47-58.
I. Puchalska, Muzyka w okolicznościach lirycznych. Zapisy słuchania muzyki w poezji polskiej XX i XXI wieku, Kraków 2017.
A. Sandauer, Upiory, półsen, muzyka. (Rzecz o Józefie Czechowiczu), [w:] idem, Pisma zebrane, t. 1: Studia o literaturze współczesnej, Warszawa 1985.
L. Sokół, Muzyka jako Sztuka Czysta. Stanisław Ignacy Witkiewicz i Konstanty Regamey, „Przestrzenie Teorii” nr 14, Poznań 2010, s. 33-84.
Beata Śniecikowska, „Nuż w uhu”? Koncepcje dźwięku w poezji polskiego futuryzmu, Wrocław 2008.
A. Tenczyńska, Forma muzyczna w poezji („Niobe” Gałczyńskiego), [w:] Komparatystyka dzisiaj, t. II: Interpretacje, red. E. Kasperski, E. Szczęsna, Warszawa 2011.
Transpozycje. Muzyka w nowoczesnej literaturze europejskiej, red. A. Hejmej, T. Górny, Kraków 2016 [tutaj m.in. A. Reimann-Czajkowska, Muzyczne transpozycje Witkacego albo o „wciurkaniu” muzykaliów w powieści „622 upadki Bunga”; J. Żurowska, Proust i muzyka, T. Górny, Komponowanie „Doktora Faustusa”. Lejtmotyw hetaery esmeraldy w powieści Thomasa Manna; A. Seweryn, „Zatkaj mi uszy, żono!”. Kilka uwag o muzycznych kontekstach czytania Wata; K. Cudzik-Budniak, Zjawiska intermedialne w realizacji prozy Mirona Białoszewskiego; G. Piotrowski, Wszystko jest życiem, wszystko jest muzyką. O muzyczności „Martwej Pasieki” Jarosława Iwaszkiewicza].
A. Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny, Wrocław 2006.
J. Wiśniewski, Ku harmonii? Poetyckie style słuchania w wierszach polskich autorów po 1945 roku, Łódź 2013.
K. Wyka, O Józefie Czechowiczu, [w:] idem, Rzecz wyobraźni, Kraków 1997.