Wysłane przez kg_sekretarz w
Fascynacji światem teatru ulegało wielu twórców reprezentujących różne dziedziny sztuki, stąd opisy spektakli czy atmosfery sali teatralnej spotykamy w prozie (w polskiej od czasów Pana Paska), w filmie mamy do czynienia z biografiami ludzi teatru (w ostatnich latach np. Molier czy Szekspir) i rekonstrukcjami scen ze spektakli z różnych epok. Wielokrotnie z wątkiem teatralnym spotkać się można w dramacie, np. – jak we Śnie nocy letniej Szekspira czy Wyzwoleniu Wyspiańskiego, podobnie jak w Szalbierzu Spiró – przygotowywanie spektaklu jest jednym z głównych wątków dzieła, czasami aktor (lub) aktorzy są bohaterami utworów, jak w Keanie Aleksandra Dumas-ojca, Adriannie Lecouvreur Eugène'a Scribe'a i Ernesta Legouvégo czy Ja, Feuerbach Tankreda Dorsta.
Ludzie sceny i kulisy teatru pojawiają się w spektaklach teatralnych i telewizyjnych, w filmie zaś spotykamy nie tylko adaptacje dzieł teatralnych, jak Czarodziejski flet Bergmana kręcony w osiemnastowiecznym teatrze w Drottingholm pod Sztokholmem, teatr pokazywany jest tez jako rodzaj domowej rozrywki – jak w Fanny i Aleksander Bergmana czy w Marii Antoninie Sophii Coppoli, z kolei w Komediantach Marcela Carné staje się miejscem skupiającym życie prywatne i publiczne bohaterów podczas Rewolucji Francuskiej 1789 roku.
Różnorodne formy obecności teatru w sztuce skłaniają do zadania pytania: co sprawia, że niezależnie od epoki twórcy starają się przekazać swą fascynację światem teatru, a z drugiej strony – co składa się, jakie środki artystyczne wykorzystuje się do konstrukcji świata przedstawionego spektaklu.
Osoba, która wybierze ten temat winna na przykładach pokazać:
‒ sposoby konstruowania przez reżyserów teatralnego świata (m.in. wykorzystywanie efektów specjalnych; funkcja światła i cienia do tworzenia atmosfery, rola zapadni i sznurowni, maszyneria imitująca zjawiska przyrody);
‒ jak poszczególni twórcy wykorzystują w tym celu obowiązujące lub historyczne konwencje teatralne;
‒ odrębność widowiskową spektakli, będących realizacjami tzw. dramy;
‒ teatralizacja spektaklu;
‒ metateatralność ‒ teatr w teatrze.
Bibliografia:
(propozycje – każdy wybór własny jest dobrze widziany)
Teksty literackie:
I. Bergman, Fanny i Aleksander. Z życia marionetek, Warszawa 1987
A. Dumas-ojciec, Kean – zob. Rękopisy Teatru Lwowskiego – Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych
Drama mieszczańska, oprac. J. Pawłowiczowa, Warszawa 1955.
S. W. Reymont, Komediantka, wyd. dowolne
S. W. Reymont, Ziemia obiecana, wyd. dowolne (fragm. opisujące wieczór w łódzkim teatrze)
E. Scribe, Adrianna Lecouvreur – zob. Rękopisy Teatru Lwowskiego – Śląska Internetowa Biblioteka Zbiorów Zabytkowych
W. Shakespeare, Sen nocy letniej, wyd. dowolne
G. Spiró, Iksowie, Warszawa 2013
G. Spiró, Szalbierz, „Dialog” nr 7/1987
T. Stoppard, Zakochany Szekspir, przekł. J. Limon, Gdańsk 1999
Filmy:
na YouTube
dostępne Czarodziejski flet Bergmana oraz fragmenty (także „teatralne”) Fanny i Aleksander, a także Komedianci M. Carné oraz fragmenty Moliere’a A. Mnouchkine;
zaleca się także obejrzenie spektaklu Charpentier-Moliere Le Malade Imaginaire czyli Chorego z urojenia z muzyką L. Charpentiera oraz konkurencyjny spektakl Chorego z urojenia z muzyką J.-B. Lully’ego
w internecie online: Maria Antonina S. Coppoli, Zakochany Szekspir oraz Molière Laurenta Tirarda z 2007 roku
z polskich filmów: przedwojenne Strachy w reż. E. Pękalskiego i K. Szołowskiego; Jutro premiera w reż. J. Morgenstern; serial TV Jana Łomnickiego Modrzejewska
Niektóre ze spektakli Teatru Telewizji są dostępne w NINATECE.pl a także na portalu VOD.pl
Teksty pomocnicze (wybór):
M. A. Allevy-Viala, Inscenizacja romantyczna we Francji, tłum. W. Natanson, wstęp Z. Raszewski. Warszawa 1958
E. Baniewicz, Lata tłuste czy chude?, Warszawa 2000 (rozdz.: Szekspirowskie baśnie – jak je zagrać?)
H. Brzoza, Konstruktywistyczny teatr Meyerholda, „Sztuka”, 1979, z. 2/6
A. R. Burzyńska, Mechanika cudu, Kraków 2005
M. Chachaj, Dramy i tragedie historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza, Lublin 2007
„Dialog” 2008, nr 7–8 [tutaj: Nikołaj Jewreinow: To, co najważniejsze, tenże: Teatralizacja życia, Piotr Mitzner, Hasło: Jewreinow. Patrz również: zbawienie ludzkości, Rafał Węgrzyniak, Jewreinow w polskim teatrze];
A. Duda, Alchemia teatru, Toruń 2010
A. Duda, Teatr realności. O iluzji i realności w teatrze współczesnym, Gdańsk 2006
M. Dziewulska, Żywy trup. romantyczność w teatrze Grzegorzewskiego, „Didaskalia”, nr 73–74, czerwiec – sierpień 2006.
L. Flaszen, Teatr skazany na magię, Kraków 1983
K. Gonet, Jak by to powiedzieć... Rozmowy z Krystianem Lupą, Kraków 2002
J. Gracla, Nikołaj Jewreinow – ponad czasem, ponad granicami, „Roczniki Kulturoznawcze”, 2016, t. 7, nr 4
P. Gruszczyński, Szukanie świata w teatrze, „Notatnik Teatralny” 1998, nr 16–17.
B. Guczalska, Jerzy Jarocki, artysta teatru, Kraków 1999
Historia teatru, red. J. R. Brown, tł. H. Baltyn-Karpińska, Warszawa 1999
D. Jarząbek-Wasyl, Za kulisami Narodziny przedstawienia w teatrze polskim XIX wieku, Kraków 2016.
L. Kolankiewicz, Wielki mały wóz, Gdańsk 2002
B. Korzeniewski, «Drama» i inne szkice, Wrocław 1993
J. Kott, Pozasłowne znaki w teatrze – klasyfikacja i funkcja, „Dialog” 1994 nr 9, s. 126-129
D. Kuźnicka, Obszary zwątpień i nadziei. Inscenizacje Jerzego Grzegorzewskiego 1966-2005, Warszawa 2006
E. Morawiec, Powidoki teatru, Kraków 1991
G. Niziołek, Ach, iskrą tylko!, „Teatr” 1994, nr 5.
G. Niziołek, Grzegorzewski – piętra teatru, „Teatr” 1988, nr 3.
G. Niziołek, Kalkwerk: do wnętrza głowy, „Dialog” 1993, nr 4
G. Niziołek, Laboratorium Krystiana Lupy, „Teatr” 1984, nr 3.
G. Niziołek, Oh, les beaux jours, „Teatr” 1993, nr 4.
G. Niziołek, Przemiana, „Teatr” 1992, nr 4/5.
G. Niziołek, Sny, komedie, medytacje, Kraków 2000.
G. Niziołek, Sobowtór i utopia. Teatr Krystiana Lupy, Kraków 1997.
G. Niziołek i J. Targoń, Oddech przestrzeni, dusza ściany. Z Małgorzatą Szczęśniak rozmawiają..., „Didaskalia” nr 54‒55‒56, kwiecień – czerwiec – sierpień 2003.
„Pamiętnik Teatralny” 1959, nr 1–3: art. Z. Raszewskiego, O teatralnym kształcie „Balladyny” oraz Słowacki i Mickiewicz wobec teatru romantycznego.
J. Pawłowiczowa, Drama, w: Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1996
M. Prussak, Wielka magia teatru, „Teatr” 1998, nr 11
Przestrzeń w dramacie, teatrze i sztukach plastycznych, red. W. Baluch, M. Lachman, D. Łarionow, Kraków 2006
K. Puzyna, Czarna plaża, „Polityka” 1970, nr 29, także w: tenże, Burzliwa pogoda, Warszawa 1971.
Z. Raszewski, Bogusławski, Warszawa 1972 (i wyd. nast.; wyd. z 2015 ze wstępem P. Kenckiego)
Z. Raszewski, Staroświecczyzna i postęp czasu. O teatrze polskim (1765-1865), Warszawa 1963.
D. Ratajczakowa, Galeria gatunków widowiskowych, teatralnych i dramatycznych, Poznań 2015.
A. F. Riccoboni, Sztuka teatru, tłum., oprac. oraz wstęp M. Dębowski, Gdańsk 2005
H. Rogacki, Mgła i zwierciadło, Warszawa 2001 (na końcu znajduje się w niej spis dzieł, w których jednym z bohaterów jest teatr)
N. Sabbatini, Praktyka budowania scen i machin teatralnych, tłum. i oprac. Anastazja Kasprzak, red. naukowa i wstęp B. Judkowiak, Gdańsk 2008.
R. Śliwowski, Z dziejów rosyjskich małych form dramatycznych w XX wieku (parodie teatralne „Krzywego Zwierciadła”), w: B. Śniecikowska, Słowo – obraz – dźwięk, Kraków 2005.
Z. Taranienko, Trzask pękających parawanów. Jerzy Grzegorzewski w Teatrze Studio, Warszawa 2006.
L. Tieck, O cudowności u Shakespeare’a i inne pisma krytyczne. Gdańsk 2007
J. Walaszek, Krum, Sim, Prospero, „Didaskalia” nr 69, październik 2005.
J. Walaszek, Ślady przedstawień, Warszawa 2008
A. Wanat, Portret „Portretu”, „Teatr” 1988, nr 10.
H. Waszkiel, Trudne lata. Teatr warszawski 1815–1868, Warszawa 2015
R. Węgrzyniak, Kleist: pokusa snu i ekstaza śmierci, „Dialog” 2000, nr 3.
K. Wierzbicka-Michalska, Teatr w Polsce w XVIII wieku, Warszawa 1977
K. Zabuska, Szekspirowska dekada Chodowieckiego, Gdańsk 2013
Wykazy premier znajdują się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie: www.e-teatr.pl; przy każdej premierze (po 2003 roku) znajduje się obszerny wybór recenzji prasowych, można też zamówić kwerendę materiałów dla premier sprzed 2003 roku.
Od nr. 1/2012 „Teatru” w Internecie dostępne są wybrane artykuły z bieżących numerów na stronie www.teatr-pismo.pl/
Wybrane artykuły z „Didaskaliów” dostępne są w Internecie na stronie www.didaskalia.pl
Spisy treści czasopism teatralnych od 2000 roku dostępne są na stronie internetowej http://katalog.czasopism.pl