Wysłane przez kg_sekretarz w
Felieton, reportaż i esej to gatunki, które współcześnie często bywają ze sobą mylone. Zjawisko to dotyczy szczególnie pojęcia felietonu i eseju, które stosuje się obecnie zamiennie, zapominając o długiej literackiej tradycji i historii każdego z nich.
Uczeń przygotowujący pracę na tak sformułowany temat powinien zestawić ze sobą w dowolnej konfiguracji przynajmniej dwa gatunki spośród wymienionych w tytule: zdefiniować je, wyróżnić elementy konstytutywne dla każdego z nich, przedstawić najważniejsze podobieństwa i różnice między nimi, a także obszary, gdzie trudno wyznaczyć między nimi wyraźne granice:
1. Dyspozycje ogólne:
– określ miejsce na literackiej mapie każdego z gatunków;
– spróbuj ustalić granice między nimi oraz w jaki sposób ich cechy mogą się łączyć;
– prześledź ich genezę i przemiany, zwłaszcza te ich etapy, które mogą być wspólne dla wszystkich gatunków;
– zastanów się nad wyznacznikami literackości i dokumentarności oraz granicami między nimi;
– określ zastosowanie zasady mimesis w każdym z gatunków: w jakim zakresie i na jakie sposoby mogą odwzorowywać one rzeczywistość?
– omów elementy kreacji autorskiej i przekształcania rzeczywistości w omawianych gatunkach;
– fabularyzacja w omawianych gatunkach literackich: w jakim stopniu mieści się w ramach tych gatunków, a w jakim je przekracza?
– zastanów się nad problemem szkicu, fragmentaryczności, dygresyjności, obecności cech sylwy we wszystkich omawianych gatunkach.
– określ sposoby manifestowania się obecności autora w omawianych gatunkach;
– zastanów się, w jaki sposób każdy z gatunków może służyć eksponowaniu osobowości twórcy.
(UWAGA: Podana bibliografia podmiotowa stanowi jedynie propozycję wyboru najważniejszych pozycji. Uczeń może ją rozszerzyć o inne utwory.)
Dyspozycje szczegółowe (pomocnicze):
Felieton:
– jako jeden z gatunków oświeceniowej publicystyki;
– 1. połowa XIX w.: najważniejsi twórcy i główne formy;
– rodzaje i przemiany formy felietonu w XIX wieku
– kronika jako dokument i materiał literacki;
– felieton jako gatunek prasowy; przemiany felietonu na tle przemian prasy;
– felieton jako forma uprawiania publicystyki;
– bogactwo zastosowań felietonu: od humoreski do propagandy;
– felieton współcześnie.
Utwory:
K.I. Gałczyński, Listy z fiołkiem, Szczecin 1986.
K. Irzykowski, Słoń wśród porcelany. Lżejszy kaliber, oprac. Z. Górzyna i B. Winklowa, Kraków 1976.
S. Kisielewski, 100 razy głową w ściany, wstęp J. Gondowicz, Warszawa 2013.
S. Kisielewski, Wołanie na puszczy, wstęp M. Szyszka, Warszawa 2013.
I. Krasicki, Wybór z „Monitora” i Historia, w: Pisma wybrane, oprac. Z. Goliński, M. Klimowicz, R. Wołoszyński, Warszawa 1954, t. 3.
Kroniki, wybór, oprac. J. Bachórz, Wrocław 1994, BN, s. I, nr 285; Kroniki, wyb. S. Fita, t. 1–2, Warszawa 1987; „Obrazy wszystkiego”. O literaturze i sztuce. Wybór z Kronik, wyb. S. Sandler, Warszawa 2006; W Warszawie. Wybór z Kronik, wyb. S. Sandler, t. 1–3, Warszawa 2013.
J. Lam, Wybór kronik, oprac. S. Frybes, Warszawa 1954.
S. Mackiewicz (Cat), Chciałbym przekrzyczeć kurtynę żelazną: „Lwów i Wilno” 1946‒1950, wybór i oprac. J. Sadkiewicz, Kraków 2016.
B. Prus, Kroniki, t. 1–20, oprac. Z. Szweykowski, Warszawa 1953–1970 lub wybory kronik:
A. Słonimski, Ciekawość. Felietony 1973‒76, Warszawa 1981.
A. Słonimski, Kroniki tygodniowe 1927‒1939, oprac. R. Loth i R. Habielski, t. 1‒3, Warszawa 2001-2004.
A Świętochowski, Liberum veto, oprac. S. Sandler, t. 1‒2, Warszawa 1976.
T. Żeleński (Boy), Felietony, oprac. W. Kopaliński, t. 1‒3, Warszawa 1959.
Opracowania:
P. Chmielowski, Najdawniejsze nasze felietony, „Pamiętnik literacki” 1902, z. 2.
J. Data, Z dziejów felietonistyki wielkopolskiej, w: Wokół zagadnień publicystyki literackiej, red. J. Konieczny, Warszawa–Poznań 1974.
Ignacy Krasicki. Nowe spojrzenia, red. Z. Goliński, T. Kostkiewiczowa, K. Stasiewicz, Warszawa 2001.
J.J. Lipski, Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalscy”. Felietoniści i kronikarze XIX i XX wieku, t. I, 1972.
J. Maciejewski, Publicystyka felietonowa Bolesława Prusa, „Kwartalnik Prasoznawczy” 1957, nr 4.
Z. Sinko, „Monitor” wobec angielskiego „Spectatora”, Wrocław 1956.
Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. A. Kowalczykowej i J. Bachórza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991 i wyd. nast., hasło Felieton.
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764‒1918, pod red. naukową: J. Bachórza, G. Borkowskiej, T. Kostkiewiczowej, M. Rudkowskiej, M. Strzyżewskiego, Warszawa‒Toruń 2016, hasło Felieton.
P. Stasiński, Poetyka i pragmatyka felietonu, Wrocław 1982.
Esej:
– kształtowanie się terminu i charakter pojęcia;
– klasyfikacja i rozkwit gatunku,
– esej jako gatunek literacki;
– esej a poetyka sylwy;
– interakcje eseju z innymi gatunkami literackimi;
– esej jako forma opowieści;
– elementy autobiograficzne w eseistyce;
– esej jako forma wyrażania myśli: problem granicy między esejem literackim a filozoficznym.
Utwory:
S. Barańczak, Tablica z Macondo, Londyn 1990.
J. Czapski, Tumult i widma, Kraków 1997.
H. Elzenberg, Próby kontaktu, Kraków 1966.
Z. Herbert, Barbarzyńca w ogrodzie, Warszawa 1998.
Z. Herbert, Martwa natura z wędzidłem, Wrocław 1993.
J. Iwaszkiewicz, Petersburg, Warszawa 1976.
L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2006.
Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, wybór, oprac. D. Heck, Warszawa 2003.
B. Miciński, Podróże do piekieł. Warszawa 2011.
M. de Montaigne, Próby, t. 1–3, przeł. T. Boy-Żeleński, PIW, Warszawa 1957
Cz. Miłosz, Rodzinna Europa, Kraków 2001.
Cz. Miłosz, Ziemia Ulro, Kraków 2000.
Polski esej literacki. Antologia, wstęp i oprac. Jan Tomkowski, Wrocław 2017, BN I, nr 329.
J. Stempowski, Eseje dla Kasandry, Gdańsk 2005.
J. Stempowski, Od Berdyczowa do Lafitów, wybór i oprac. A.S. Kowalczyk, Wołowiec 2001.
J. Strzelecki, Żywe konflikty, oprac. K. Piskała, wstęp A. Mencwel, Warszawa 2015.
J.J. Szczepański, Przed nieznanym trybunałem, Kraków 1995.
J. Wittlin, Orfeusz w piekle XX wieku, Kraków 2000.
S. Vincenz, Po stronie pamięci, Kraków‒Paryż 2016.
T. Żeleński (Boy), Ludzie żywi, Warszawa 1956.
Opracowania:
T. W. Adorno, Esej jako forma, w: Sztuka i sztuki. Wybór esejów, tłum. K. Krzemień-Ojak, wybór i wstęp K. Sauerland, Waszawa 1990
E. Bieńkowska, Sztuka eseju, „Znak” 1976, nr 1
M. Czermińska, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000.
T. Drewnowski, Polskie paradoksy nadziei, w: tegoż, Próba scalenia, Kraków 2004.
K. Dybciak, Inwazja eseju, „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 4
S. Gębala, Wokół eseju, Bielsko-Biała 2007,
A.S. Kowalczyk, Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945–1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warszawa 1990
A.S. Kowalczyk, Niespieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997
M. Krakowiak, Mierzenie się z esejem. Studia nad polskimi badaniami eseju literackiego, Katowice 2012
M.P. Markowski, Czy możliwa jest poetyka eseju?, w: Poetyka bez granic, red. W. Bolecki, W. Tomasik, Warszawa 1995.
R. Nycz, Sylwy współczesne, Wrocław 1984.
Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. A. Kowalczykowej i J. Bachórza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991 i wyd. nast., hasło Esej
J. Tomkowski, Esej literacki – między książką i gazetą, w: tegoż, Wojna książek. Biblioteka i historia literatury, Warszawa 2013
K. Wyka, Porozmawiajmy o essayu, w: tegoż, Szkice literackie i artystyczne, t. 2, Kraków 1956
Reportaż:
– początki reportażu, źródła i tradycja;
– czy reportaż to utwór literacki? Co o tym decyduje?
– problem granicy między kreacją autorską a zapisem dokumentalnym;
– fabuła i narracja w reportażu;
– polska szkoła reportażu – czy istnieje takie zjawisko?
Utwory:
Antologia polskiego reportażu XX wieku, pod red. M. Szczygła, t. 1–3, Wołowiec 2014–2015
A. Dygasiński, Listy z Brazylii, Warszawa 1953.
F. Goetel, Pisma podróżnicze, Kraków 2014.
R. Kapuściński, Szachinszach, Warszawa 2008.
R. Kapuściński, Wojna futbolowa, Warszawa 2008.
H. Krall, Fantom bólu. Reportaże wszystkie, wstęp M. Szczygieł, Kraków 2017.
H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, wyd. dowolne.
J. Kuśmierek, Obecny, Londyn 1991.
J. Mackiewicz, Bunt rojstów, Londyn 2011.
K. Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, Warszawa 2001.
W. Reymont, Pielgrzymka do Jasnej Góry, Warszawa 2000.
H. Sienkiewicz, Listy z Afryki, Warszawa 1949.
H. Sienkiewicz, Listy z podróży do Ameryki, Warszawa 1988.
M. Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino, wstęp N. Davis, Warszawa 2009.
M. Wańkowicz, Na tropach Smętka, Kraków 1980.
M. Wańkowicz, Od Stołpców po Kair, oprac. S. Kozicki, Warszawa 1969.
Opracowania:
T. Drewnowski, Rzeczywistość prześciga fikcję, w: tegoż, Próba scalenia, Kraków 2004.
K. Kąkolewski, Wańkowicz krzepi, Warszawa 1973.
Cz. Niedzielski, O teoretycznoliterackich tradycjach prozy dokumentalnej (podróż – powieść – reportaż), Toruń 1966.
W. Pawluczuk, O istocie reportażu, „Kontrasty” 1977, nr 10.
Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. A. Kowalczykowej i J. Bachórza, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991 i wyd. nast., hasło Reportaż
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764‒1918, pod red. naukową: J. Bachórza, G. Borkowskiej, T. Kostkiewiczowej, M. Rudkowskiej, M. Strzyżewskiego, Warszawa‒Toruń 2016,, hasło Reportaż
J. Sztachelska, „Reporteryje” i reportaże: dokumentarne tradycje prozy w II połowie XIX i na początku XX wieku (Prus, Konopnicka, Dygasiński, Reymont), Białystok 1997.