Wysłane przez kg_sekretarz w
Powszechnie traktuje się teatr lalkowy jako jedną z rozrywek „wyższego lotu” przeznaczoną dla widza dziecięcego, ewentualnie – także nastoletniego. Co prawda wiele zespołów lalkowych ma w swoim repertuarze spektakle lalkowe dla dorosłych, ale fakt ten nie przedostał się jeszcze do społecznej świadomości. Bo przecież kukły są tylko dla dzieci, do przedstawiania bajek, najlepiej w formule znanej od lat.
Istotą teatru lalkowego jest współpraca trzech elementów: lalki (kukły), prowadzącego ją aktora i widza. Sprawą mniejszej wagi wydaje się tekst, zwłaszcza przy wielokrotnej wariantowości wątków opowieści bajecznych. Natomiast niezmiennie istotną sprawą jest oprawa plastyczna spektakli lalkowych, bardzo wielu wybitnych twórców współpracuje bądź współpracowało w przeszłości z teatrami lalkowymi.
Jakim zmianom ulegał ten rodzaj sztuki na przestrzeni ostatnich stu czy nawet więcej lat, bo kukła towarzyszy człowiekowi od XVI wieku, jeśli nie dłużej. Uchodziła niewątpliwie za odmianę teatru jarmarcznego. Była sceną przenośną, rozstawianą na każdym dowolnej wielkości placyku. Od ponad stu lat miewa stałe siedziby, mniejsze lub większe, bardziej lub mniej okazałe.
Uczeń, który wybierze ten temat ma za zadanie przedstawić proces swoistej emancypacji teatru lalek, równorzędnego współcześnie tzw. normalnej scenie. Może też spróbować odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że wielu reżyserów wybiera formę teatru lalek dla poruszenia spraw istotnych – egzystencjalnych, metafizycznych, a także – samoświadomości artystycznej. Teatr lalek doskonale nadaje się także do eksperymentowania, co pokazują twórcy awangardowi. Bez lalki, właściwie – jej manekinowej formy, nie byłoby teatru Tadeusza Kantora. Kolejne dwa istotne elementy do opisania to maska, którą żywy aktor posługuje się na lalkowej scenie oraz światło i dźwięk konstruujący specyficzną atmosferę każdego spektaklu.
Spośród polskich twórców teatru lalek – tych dawnych i tych współczesnych – na uwagę niewątpliwie zasługują: Franciszka Themerson, Tadeusz Mikulski, Władysław Jarema, Zofia Jaremowa, Lidia Minticz, Jerzy Skarżyński, Tadeusz Kantor (Aktor-człowiek złączony z manekinem i lalką), Jan Dorman, Leokadia Serafinowicz, Adam Kilian, Jan Wilkowski, Krzysztof Rau, Jadwiga Mydlarska-Kowal, Paweł Passini,
Bibliografia (proponowana)
100 przedstawień teatru lalek. Antologia recenzji, 1945–1996, red. M. Waszkiel i L. Kozień, Łódź 1998
H. Jurkowski, Metamorfozy teatru lalek w XX wieku, Warszawa 2002 (tu obszerna bibliografia szczegółowa, w dużej mierze obcojęzyczna)
H. Jurkowski, Dzieje teatru lalek, t. I: Od antyku do „belle epoque”; t. II: Od modernizmu do współczesności, Lublin 2014 (lub – wcześniejsze wydanie poszczególnych części w PIW-ie: t. 1 – Warszawa 1970, t. II – Warszawa 1976, t. III – Warszawa 1984)
H. Jurkowski, Przemiany ikonosfery. Wizualny kontekst teatru, Wrocław 2009;
H. Jurkowski, Mimesis – między monizmem i dualizmem: sztuka aktorska i jej psychologiczne meandry, „Konteksty” 2005, nr 2
H. Jurkowski, Kariera króla Ubu, „Dialog” 2004, nr 10
H. Jurkowski, Szkice z teorii teatru lalek, Łódź 1993;
H. Jurkowski, Teatr Dzieci Zagłębia 1945–1974, „Pamiętnik Teatralny” 1976, z. 3
H. Jurkowski, Język współczesnego teatru lalek, „Teksty” 1978, nr 6
M. Karasińska, Między baśnią a podwórkiem, Gry literackie w polskim dramacie dla dzieci, Poznań 1998
A. Morawska-Rubczak, Teatr Animacji Janusza Ryl-Krystianowskiego, Poznań 2011
R. F. Muniak, Lalka jako obraz i rzecz, Kraków 2010
B. Nessel-Łukasik, Oblicza samotności. Bruno Schulz, Franz Kafka i Samuel Beckett w polskim teatrze lalek, Kwidzyn 2012
W kręgu warszawskiego „Baja”, oprac. i zebrał H. Jurkowski, Warszawa 1978
M. Waszkiel, Teatr lalek w Polsce do 1945 roku, Warszawa 1990
M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944–2000, Warszawa 2012
M. Waszkiel, Jan Wilkowski. Dokumentacja działalności, Pracownia Dokumentacji Teatru Lalek przy Teatrze Lalek Arlekin, Łódź 1995
M. Waszkiel, Białostocki Teatr Lalek, BTL, Białystok 2011
M. Waszkiel, Piękna była to przygoda. Olsztyński Teatr Lalek 1953–2013 – Teatr z misją, Olsztyn 2014
M. Waszkiel, Baj wśród dzieci. 85 lat najstarszego teatru lalek w Polsce, Warszawa 2014
M. Waszkiel, Teatr Animacji – 70 lat. Lalki w Poznaniu, Teatr Animacji, Poznań 2015
M. Waszkiel, Oblicza Maski 1999–2017, Rzeszów 2017
H. Waszkiel, Dramaturgia polskiego teatru lalek, Warszawa 2013
R. Wierzbowski, O szopce. Studia i szkice, wybór i oprac. M. Waszkiel, Łódź 1990
Wykazy premier znajdują się na wortalu Instytutu Teatralnego w Warszawie:
www.e-teatr.pl w zakładce: „archiwum wirtualne”; przy każdej premierze (po 2003 roku) znajduje się obszerny wybór recenzji prasowych, można też zamówić kwerendę materiałów dla premier sprzed 2003 roku.
W „archiwum wirtualnym” w pod-zakładce „baza osób” – prócz wykazu zrealizowanych spektakli i ról, znajdują się wywiady oraz artykuły omawiające twórczość poszczególnych osób.
Omówienia twórczości poszczególnych ludzi teatru można znaleźć na stronie Culture.pl
Od numeru 1/2012 „Teatru” w Internecie dostępne są wybrane artykuły z bieżących numerów na stronie www.teatr-pismo.pl/ na tej samej stronie w zakładce „Bibliografia” po wpisaniu nazwiska – spis artykułów, dotyczących danej osoby, zamieszczonych w „Teatrze”.
Pismem branżowym jest kwartalnik „Teatr Lalek” redagowany przez Lucynę Kozień; wychodzi w miarę regularnie; jego początki sięgają lat pięćdziesiątych XX wieku.
Pełny wykaz książek wydanych w konkretnym roku znajduje się na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych, zakładka: „Publikacje”.
Wybrane artykuły z „Didaskaliów” dostępne są w Internecie na stronie www.didaskalia.pl
Spisy treści czasopism teatralnych od 2000 roku dostępne są na stronie internetowej http://katalog.czasopism.pl