Wysłane przez kg_sekretarz w
Zadaniem do podjęcia przez olimpijczyka jest problem relacji między sformułowaną poetyką danego momentu historycznego (czy szerzej ‒ świadomością literacką: traktatami, rozprawami, artykułami, utworami lub ich fragmentami o charakterze autotematycznym, powstającymi równolegle bądź chronologicznie nieodległych) a praktyką literacką w tym czasie. Na wybranych przykładach dzieł należy pokazać np. takie utwory, które tę poetykę sformułowaną wiernie wcielają w tekst oraz takie, które odchodzą od niej, dokonują przekształceń, przekraczają ją. Uczeń ma za zadanie wybrać z danego okresu literackiego utwór „wierny” i „niewierny” i pokazać, w jaki sposób każdy z nich realizuje zasady wyborów tematycznych, reguł gatunkowych, stylu, wiersza itp. zgodne z poetyką sformułowaną, świadomością literacką, propozycjami programowymi, a w drugim wypadku – w jaki sposób od niej odchodzi (w tych samych, a może i innych obszarach tematycznych, kompozycyjnych, stylistycznych itp.).
Inaczej problem ten będzie się rysował w stuleciach dawniejszych, w których pisanie o dziele literackim miało charakter postulatywny bądź odzwierciedlało pewien sposób myślenia o nim (świadomość literacka), nieco inaczej w wieku XIX (idee programowe), jeszcze inaczej ‒ w XX i XXI wieku, w których kształtowanie się teorii literatury, pokazującej pewne ogólne prawidłowości w tej dziedzinie, towarzyszyło głębokim przemianom twórczości literackiej.
Zagadnienia szczegółowe:
- Jakie znasz opisy, definicje i teorie dzieła literackiego?
- Jakie utwory literackie wykorzystywali autorzy poetyk, refleksji o literaturze, autorzy tekstów programowych, a później teoretycy literatury, by uzasadnić słuszność swoich wskazań lub ustaleń teoretycznych? Kiedy i dlaczego zdarzało im się dyskredytować istniejącą lub minioną praktykę literacką? Kiedy i dlaczego przykładali większą wagę do określonych rodzajów bądź gatunków literackich, a nawet do twórczości poszczególnych autorów?
- W jakiej mierze autorzy ci wskazywali tylko wybrane aspekty analizowanych tekstów literackich, nie odnosząc się do innych bądź je bagatelizując?
- Którzy pisarze formułowali własne postulaty teoretyczne? Szczególną uwagę zwróć w tym przypadku na programy indywidualne (J. Kochanowski, M. K. Sarbiewski, S. H. Lubomirski, poeci polskiego oświecenia), spory pokoleniowe (spór romantyków z klasykami), na grupy poetyckie oraz ich programy (np. Awangarda Krakowska, poeci Nowej Fali, neolingwiści i inne) itp.
- Jak literatura reagowała bądź reaguje na impulsy teoretyczne? Czy znasz pisarzy, którzy w swojej działalności artystycznej powoływali się na określone, sformułowane poetyki, odnosili się do znanej ówcześnie refleksji metaliterackiej, a w następnych wiekach - do teorii literatury: czy to aprobatywnie, czy krytycznie?
- Czy potrafisz podać przykłady utworów literackich, które znacząco komplikują znaczenie równolegle formułowanej refleksji o literaturze, a później ustalenia teoretyczne, a nawet obnażają ich słabość?
- Jakie było i jest znaczenie wypowiedzi o literaturze dla powstających równolegle lub nieco później dzieł literackich?
- Jak zmienia się refleksja o literaturze? czy poddaje analizie i rewizji swoją własną historyczność? jakie znaczenie ma to dla twórczości literackiej?
Uczestnik powinien dokonać wyboru spośród przedstawionych zagadnień, stosownie do nich wybrać wypowiedzi teoretyczne oraz utwory literackie i sformułować temat pracy. Zakres poruszanej problematyki może zostać oczywiście dowolnie poszerzony, o ile odnosi się do tematu i przedstawionych wyżej dyspozycji.
Wybrana bibliografia:
1. Antologie
Teorie literatury XX wieku: antologia, pod red. A. Burzyńskiej i M. P. Markowskiego, Kraków 2006. Zalecane jest zapoznanie się z pismami Ingardena, Szkłowskiego, Bachtina (Słowo w poezji i słowo w powieści), Gadamera, Jakobsona, Łotmana, Barthes’a (Śmierć autora), Derridy, White’a i Saida, a także z następującymi pracami nieujętymi w antologii:
Arystoteles, Poetyka, w: tegoż, Retoryka. Poetyka, przeł. H. Podbielski, Warszawa 1986 (lub wydania późniejsze).
F. Brunetière, Ewolucja rodzajów w historii literatury, przeł. T. Dmochowska, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. S. Skwarczyńska, t. 1, cz. 2, Kraków 1966.
S. Fish, Czy na tych ćwiczeniach jest tekst?, przeł. A. Szahaj, w: tegoż, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. A. Szahaj, Kraków 2002.
S. Freud, Leonarda da Vinci wspomnienia z dzieciństwa, w: tegoż, Poza zasadą przyjemności, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 2012.
Interpretacja i nadinterpretacja, red. S. Collini, przeł. T. Bieroń, Kraków 2008 (wybrane teksty).
R. Ohmann, Akty mowy a definicja literatury, przeł. B. Kowalik i W. Krajka, „Pamiętnik Literacki” 1980, z. 2, s. 249-267 (dostępne online: http://www.bazhum.muzhp.pl/czasopismo/8/?idno=11130).
J. Tynianow, Fakt literacki, przeł. M. Płachecki, w: tegoż, Fakt literacki, wybór E. Korpała-Kirszak, Warszawa 1978.
2. Opracowania (do wyboru)
T. Michałowska: Staropolska teoria genologiczna, Wrocław 1974.
E. Sarnowska-Temeriusz, Droga na Parnas. Problemy staropolskiej wiedzy o poezji, Wrocław 1974.
E. Sarnowska-Temeriusz, Zarys dziejów poetyki. (Od starożytności do końca XVII w.), Warszawa 1985.
E. Sarnowska-Temeriusz, T. Kostkiewiczowa, Krytyka literacka w Polsce w XVI i XVII wieku oraz w epoce oświecenia, Wrocław 1990.
E. Buszewicz, Sarmacki Horacy i jego liryka: imitacja, gatunek, styl. Rzecz o poezji Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Kraków 2006.
Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze, renesans, barok, pod red. T. Michałowskiej, przy współudziale B. Otwinowskiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990 (wybrane hasła).
Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, wyd. 2, Wrocław 1990 (wybrane hasła).
S. Pietraszko, Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, Wrocław 1966.
T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.
Cz. Zgorzelski, Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką, „Pamiętnik Literacki”, 1980 z.4 (lub przedruki późniejsze).
P. Żbikowski, Klasycyzm postanisławowski: doktryna estetycznoliteracka, Warszawa 1984.
* * *
A. Burzyńska, Czy teoria literatury jeszcze istnieje?, „Teksty Drugie” 2006, z. 1-2, s. 40-57 (dostępne online: http://rcin.org.pl/Content/51594/WA248_67845_P-I-2524_burzyn-czy.pdf).
A. Burzyńska, M. P. Markowski, Teorie literatury XX wieku: podręcznik, Kraków 2006.
J. Culler, Teoria literatury, przeł. M. Bassaj, Warszawa 1998.
T. Eagleton, Teoria literatury: wprowadzenie, przeł. B. Baran, Warszawa 2015.
Z. Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 2004 (lub wydanie wcześniejsze).
R. Nycz, Dziedziny zainteresowań współczesnej teorii literatury, „Ruch Literacki” 1996, z. 1, s. 1-18.
D. Ulicka, Obrona teorii, „Teksty Drugie” 2007, nr 4, s. 175-196 (dostępne online: http://rcin.org.pl/Content/51191/WA248_67445_P-I-2524_ulicka-obrona.pdf).
3. Traktaty, utwory i manifesty literackie według własnego wyboru.
Propozycje:
Maciej Kazimierz Sarbiewski, Wykłady poetyki. Praecepta poetica, przeł. i oprac. S. Skimina, Wrocław 1958.
Maciej Kazimierz Sarbiewski, O poezji doskonałej czyli Wergiliusz i Homer, oprac. S. Skimina, przeł. z łac. M. Plezia, Wrocław 1954.
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Rozmowy Artaksesa i Ewandra, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2006 [tu szczególnie: Rozmowa III. O stylu abo sposobie mówienia i pisania]. "Biblioteka Pisarzy Staropolskich", t. 32. Tekst dostępny on-line: http://ibl.waw.pl/32bps.pdf
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1993. Świadomość literacka w Polsce. Antologia, t. 1.
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1801-1830, oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1995. Świadomość literacka w Polsce. Antologia, t. 2.
Walka romantyków z klasykami, oprac. S. Kawyn, Wrocław 1963.
Idee programowe romantyków polskich. Antologia, oprac. A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka-Saloni, Wrocław 1985.
Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza-Kwiatkowska, Wrocław 1997.
Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki, wstęp Z. Jarosiński, wybór H. Zaworska, Wrocław 1978.
A. Lam, Polska awangarda poetycka. Programy lat 1917-1923. 2: Manifesty i protesty, Kraków 1969.
J. Kornhauser, A. Zagajewski, Świat nie przedstawiony, Kraków 1974.
Manifest Neolingwistyczny, dostępny pod adresem:
https://pl.wikisource.org/wiki/Manifest_Neolingwistyczny
Gada ! zabić?: pa(n)tologia neolingwizmu, red. M. Cyranowicz i P. Kozioł, Warszawa 2005.