Wysłane przez kg_sekretarz w
W przededniu 20. rocznicy śmierci Jerzego Giedroycia i likwidacji pisma „Kultura” proponujemy temat poświęcony przemianom prozy polskiej, jej specyfice tematycznej i gatunkowej, powstałej w kręgu Maisons-Laffitte, oraz indywidualnościom autorskim związanym z pismem.
Uwadze Uczestników polecamy sześć indywidualności pisarskich, szczególnie istotnych dla rozwoju paryskiej „Kultury” i jej literackiego wizerunku. Są to: Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński, Andrzej Bobkowski, Józef Czapski i Jerzy Stempowski. Prosimy o wybór dwóch sylwetek spośród nich i zestawienie ich postaw wobec świata, historii i tworzenia, podobieństw, polemik i sporów (czasem niewyrażonych wprost, a istniejących podskórnie w zestawieniu ich słów na łamach „Kultury”), a także tego, w jaki sposób ich twórcze mikrokosmosy współtworzyły większą całość, jaką było literackie i intelektualne środowisko, skupione wokół Maisons-Laffitte. Można też zestawić jednego spośród sześciu wymienionych literatów z jednym z pomniejszych (czy mniej znanych) pisarzy „Kultury”, zgodnie z czwartym punktem znajdujących się poniżej wskazówek. Warunkiem koniecznym jednak jest, aby nie było to tylko zestawienie dwóch biografii i postaw twórczych, a portret podwójny z „Kulturą” w tle. Działalność „Kultury” ma stanowić tło i kontekst pracy, a zestawienie dwóch sylwetek twórczych ma służyć ukazaniu tego, jak dzieło obu pisarzy współtworzyło literacki obraz pisma, wpływało nań i go przekształcało.
Poniższe propozycje mają pomóc w wyborze kierunku pracy. Dotyczą one zarówno tła biograficznego i środowiskowego działalności pisarzy „Kultury”, jak i zagadnień związanych z tematyką i artystycznym kształtem ich dzieł. Zagadnienia poniższe można dowolnie dobierać, rozwijać i zestawiać ze sobą.
– Indywidualności paryskiej „Kultury”. Miłosz, Gombrowicz, Herling-Grudziński, Bobkowski, Czapski, Stempowski: interakcje między ich twórczymi światami jako siła napędowa pisma.
– W poszukiwaniu formuły literackiej pisma. Kształtowanie się kręgu pisarzy „Kultury” i jego specyfiki literackiej. Czy istnieje wspólna formuła stylistyczna pisarzy „Kultury”, a jeśli tak, to jak można ją zdefiniować?
– Jerzego Giedroycia „respublica litteraria”. Krąg pisarzy „Kultury” jako rzeczpospolita epistolarna wygnańców, z Maisons-Laffitte i osobą Jerzego Giedroycia jako centrum, w którym także samo pismo i starcia dyskursów jego najważniejszych autorów stają się przestrzenią wymiany myśli i kształtowania się ich dzieł.
– Indywidualności „Kultury” a jej pisarze pomniejsi. Budowa wspólnego wizerunku pisma czy odrębne głosy niedocenionych „małych mistrzów”? (np. Czesław Straszewicz, Leo Lipski, Zygmunt Haupt, Stanisław Vincenz).
– Esej, sylwa, fragment. Szczególna rola pisarzy „Kultury” w rozszerzeniu pola gatunkowego i zmianie stylistyki polskiej literatury powojennej.
– Diarystyka jako szczególnie istotna forma prozy w kręgu „Kultury”. Jej rola w kształtowaniu pisma i jego kręgu literackiego – rola kręgu „Kultury” w przemianach polskiej diarystyki i jej odbioru.
– „…Poniedziałek ja, wtorek ja […]”. Eksponowanie, ukrywanie i kreowanie siebie przez pisarzy „Kultury”.
– Dlaczego fragment, a nie powieść? Przyczyny i skutki przewagi eseju, sylwy i diarystyki nad tradycyjnie pojętą powieścią w kręgu „Kultury”.
– Blaski i nędze wygnania. Emigracja jako wybór, postawa i temat w kręgu „Kultury”.
– Przestrzenie pamięci. Pisarze „Kultury” a literatura „małych ojczyzn”.
– Postrzeganie świata. Zmysłowy i intelektualny odbiór rzeczywistości w twórczości pisarzy „Kultury”.
– Prawa i obowiązki. Pisarze „Kultury” wobec zła, totalitaryzmu i dylematów moralnych współczesności.
Bibliografia:
Utwory literackie:
W wypadku większości z nich zaznaczono tylko datę pierwodruku w Paryżu nakładem Instytutu Literackiego. W takim wypadku można też korzystać z dowolnych wydań późniejszych. W pozostałych wypadkach należy korzystać z wydania wskazanego w adresie bibliograficznym.
Andrzej Bobkowski, Szkice piórkiem, 1957, wyd. II krajowe popr. Warszawa 1997
Józef Czapski, Patrząc, oprac. J. Pollakówna, Kraków 1996
Józef Czapski, Wyrwane strony, oprac. J. Pollakówna, Warszawa 1993, lub wyd. II Warszawa 2010
Witold Gombrowicz, Dzienniki, t. I–III, wyd. III krajowe (I. w nowej edycji), Kraków 1997
Witold Gombrowicz, Kosmos, 1965
Witold Gombrowicz, Pornografia, 1960
Witold Gombrowicz, Trans-Atlantyk, 1953
Zygmunt Haupt, Baskijski diabeł, wstęp i oprac. A. Madyda, wyd. II popr., Wołowiec 2017
Gustaw Herling-Grudziński, Drugie przyjście, 1963
Gustaw Herling-Grudziński, Dziennik pisany nocą, 1971–1988, wyd. I krajowe, Warszawa 1990, wyd. II
krajowe Warszawa 1995-96 (t. I–IV), wyd. III krajowe Kraków 2012 (t. I–II)
Gustaw Herling-Grudziński, Skrzydła ołtarza, 1960
Leo Lipski, Powrót, wstęp i oprac. A. Maciejowska, Paryż–Kraków–Warszawa 2015
Czesław Miłosz, Dolina Issy, 1955
Czesław Miłosz, Rodzinna Europa, 1959
Czesław Miłosz, Widzenia nad zatoką San Francisco, 1969
Czesław Miłosz, Ziemia Ulro, 1977
Czesław Miłosz, Zniewolony umysł, 1953
Jerzy Stempowski, Eseje dla Kassandry, 1961
Jerzy Stempowski, Notatnik nieśpiesznego przechodnia, wstęp J. Timoszewicz, oprac. D. Szczerba, Warszawa 2012
Jerzy Stempowski, Od Berdyczowa do Lafitów, oprac. A.S. Kowalczyk, Wołowiec 2001
Czesław Straszewicz, Turyści z bocianich gniazd, 1953
Stanisław Vincenz, Po stronie pamięci, 1965
Opracowania i źródła:
Buntownik, cyklista, Kosmopolak: o Andrzeju Bobkowskim i jego twórczości, red. J. Klejnocki i A. St. Kowalczyk, Warszawa 2011
J. Błoński, Forma, śmiech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu, Kraków 1994
J. Błoński, Miłosz jak świat, Kraków 1998
W. Bolecki, Ciemna miłość. Szkice do portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Kraków 2005
W. Bolecki, Emigracyjność – „polityczność” – historia literatury, w: tenże, Polowanie na postmodernistów, Kraków 1999
I. Chruślińska, Była raz „Kultura”… Rozmowy z Zofią Hertz, Warszawa 1994
M. Czermińska, Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyzwanie i wyznanie, Kraków 2000
Czytanie Bobkowskiego, red. M. Nowak, Lublin 2013
T. Drewnowski, Literatura polska 1944–1989. Próba scalenia, wyd. II, Kraków 2004
A. Fiut, Być (albo nie być) Środkowoeuropejczykiem. Szkice literackie, Kraków 1999
A. Franaszek, Miłosz. Biografia, Kraków 2011
M. Głowiński, Powieść a dziennik intymny, w: tenże, Style odbioru, Kraków 1997
R. Habielski, Życie społeczne i kulturalne emigracji, Warszawa 1999
M. Janion, Dziwaczny wzrost, w: Czapski i krytycy, red. M. Kitowska-Łysiak i M. Ujma, Lublin 1996 (lub „ResPublica Nowa” 1993, nr 11)
J. Giedroyc, Autobiografia na cztery ręce, oprac. K. Pomian, wyd. II uzup., Warszawa 1996
J. Giedroyc, A. Bobkowski, Listy 1946–1961, oprac. J. Zieliński, Warszawa 1996
J. Giedroyc, W. Gombrowicz, Listy 1950–1969, oprac. A. St. Kowalczyk, Warszawa 1993
J. Giedroyc, Cz. Miłosz, Listy 1952–1963, oprac. M. Kornat, Warszawa 2008
J. Giedroyc, Cz. Miłosz, Listy 1964–1972, oprac. M. Kornat, Warszawa 2011
J. Giedroyc, Cz. Miłosz, Listy 1973–2000, oprac. M. Kornat, Warszawa 2012
J. Giedroyc, J. Stempowski, Listy 1946–1969, oprac. A. St. Kowalczyk, Warszawa 1998
J. Giedroyc, Cz. Straszewicz, Listy 1946–1962, oprac. M. Urbanowski, Warszawa 2018
H. Gosk, Jesteś sam na swej drodze. O twórczości Leo Lipskiego, Izabelin 1998
J. Jarzębski, Gra w Gombrowicza, Warszawa 1982
J. Jarzębski, Pożegnanie z emigracją; o powojennej prozie polskiej, Kraków 1998
J. Jarzębski, W Polsce czyli wszędzie, Warszawa 1992
Jerzy Giedroyc: kultura, polityka, wiek XX, red. A. Mencwel et al., Warszawa 2009
W. Karpiński, Herb wygnania, Paryż 1989 (lub kolejne wydania: Warszawa 1998 i 2012)
W. Karpiński, Książki zbójeckie, Londyn 1988 (lub kolejne wydania)
E. Kołodziejczyk, Amerykańskie powojnie Czesława Miłosza, Warszawa 2015
A. St. Kowalczyk, Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warszawa 1990
A. St. Kowalczyk, Giedroyc i „Kultura”, Wrocław 1999
A. St. Kowalczyk, Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997
A. St. Kowalczyk, Od Bukaresztu do Lafitów. Jerzego Giedroycia rzeczpospolita epistolarna, Sejny 2006
Z. Kudelski, Gustaw Herling-Grudziński i „Kultura” paryska (1947-1996). Fakty – historia – świadectwa, Lublin 2013
Z. Kudelski, Studia o Herlingu-Grudzińskim: twórczość – recepcja – biografia, Lublin 1998
P. Lejeune, Pakt autobiograficzny, tłum. A. Labuda, w: tenże, Wariacje na temat pewnego paktu, Kraków 2001
A. Madyda, Zygmunt Haupt. Życie i twórczość literacka, Toruń 1998
M.P. Markowski, Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004
A. Mencwel, Studium sukcesu. Przykład „Kultury”, w: tenże, Przedwiośnie czy potop, Warszawa 1997
M. Nowak, Na łuku elektrycznym. O pisaniu Andrzeja Bobkowskiego, Warszawa 2014
R. Nycz, Sylwy współczesne, wyd. II, Kraków 1996
R. Nycz, „Wyrwać z rzeczy chwilę zobaczenia”. Czesława Miłosza tropienie realności, w: tenże, Literatura jako trop rzeczywistości, Kraków 2001
J. Olejniczak, Arkadia i małe ojczyzny: Vincenz, Stempowski, Wittlin, Miłosz, Kraków 1992
K. Suchanow, Gombrowicz. Ja, geniusz. Wołowiec 2017
M. Zaleski, Formy pamięci. O przedstawianiu przeszłości w polskiej literaturze współczesnej, Warszawa 1996
M. Zaleski, Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza, Kraków 2005
M. Zaleski, Z otwartymi oczami. O pisarstwie Józefa Czapskiego, w: tenże, Mądremu biada? Szkice literackie, Paryż 1990